YÜKSEK GERİLİM HATTINA YAKIN EVLERDE ELEKTRO MANYETİK ALAN DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

Giris ve Amac: Elektromanyetik alanlarin (EMA) son derece dusuk frekansta bulunanlari (SDF-EMA) elektromanyetik spektrumun 0-300 Hertz (Hz) frekans bandini olusturmaktadir. Iletim ve dagitim hatlari ABD’de 60 Hz Avrupa’da 50 Hz frekansta calismaktadir. Gunumuzde en onemli ilgi konusu, 50/60 Hz'deki elektromanyetik alanlardan (EMA) etkilenim sonucunda, cocuk ve yetiskinlerde kanserlerin ve diger saglik etkilerinin artmasidir. Buna dair ipuclari, ev ve isyerlerinde yapilan epidemiyolojik arastirmalardan elde edilmistir. Toplum icin onemli bir SDF-EMA kaynagi olan yuksek gerilim hatlarina bagli dusuk frekansli elektromanyetik kirlilik durumunu belirlemek amaciyla bu arastirma planlanmistir. Gerec ve Yontem: Arastirma tanimlayici tipte epidemiyolojik bir arastirmadir. Arastirmada 15 Agustos - 30 Kasim 2013 tarihleri arasinda bir semtte YGH’nin 100 m cevresinde bulunan ve evinde olcum yapilmasini kabul eden toplam 74 evde olcumler yapilmistir. Arastirmada yapilan olcumlerin kaydedildigi ve evle ilgili bazi bilgilerin sorgulandigi bir veri toplama formu kullanilmistir. Olcumler EMA olcumu icin bileske radyasyon olcen Triaxial ELF Magnetic Field Meter Model 4090 cihazi kullanilarak yapilmistir. Ev disi olcumler, arastirmaya katilmayi kabul eden evlerin bulundugu apartmanin disinda, apartmanin 4 kosesinden 1 m uzaklikta ve yerden yaklasik 90 cm yukseklikte yapilmistir. Bu 4 olcumun ortalamasi alinarak o apartmanin EMA degeri saptanmistir. Evin YGH’na olan uzakligi arastirmacilar tarafindan YGH’nin eve en yakin oldugu yerden adimlanarak yaklasik olarak saptanmis ve metre olarak ifade edilmistir. Ev icinde yapilan olcumlerin tamami yerden 90 cm yukseklikten ve duvarin 30 cm uzagindan yapilmistir. Evde, haftanin 7 gunu lambalarin yanmadigi gunduz saatlerinde, her odada(banyo ve tuvalet haric) isiklar kapali iken ve kapatilmasi mumkun olan elektrikli arac-gerecler kapali durumda iken olcumler yapilmistir. Her bir bolumde bolumun giris kapisinin sag tarafi izlenerek duvarlar boyunca kapinin sag tarafindan baslayarak 1,5-2 m araliklarla duvardan 30 cm icerden ve yerden 90 cm yukseklikten ve evin her bolumunun orta noktasindan olcum yapilmistir. Her bir bolumun elektromanyetik alani, olcumlerin ortalamasi alinarak hesaplanmistir. Evde yapilan olcumlerin tamaminin aritmetik ortalamasi alinarak, evin ortalama EMA duzeyi belirlenmistir. Arastirmanin bagimsiz degiskeni evin YGH’na uzakligi iken bagimli degiskenleri ev disinda ve evde olculen EMA duzeyi (mG)’dir. Arastirmaya katilan hanenin sorumlusundan olcum oncesi gerekli sozlu izin alinmistir. Olcumler calismaya katilan halk sagligi arastirma gorevlisi ve ogretim uyesi hekimler tarafindan yapilmistir. Arastirmaya baslamadan once etik kurul izni alinmistir. Bulgular: Olcum yapilan evlerde ev disinda yapilan olcumlerin ortalamasi 2,8 mG, standart sapmasi 1,3, en dusuk deger 0,3 mG, en yuksek deger 4,5 mG olarak bulunmustur. Bu degerler evlerin icinde sirasiyla 2,2 mG, 1,3, 0,3 mG ve 5,7 mG olarak bulunmustur. Bazi devletlerin ve uluslararasi kuruluslarin kentler icin belirledigi sinir EMA degerleri vardir. Bunlardan Isvec EMA standartini 1mG’un alti olarak, Ulusal Radyasyon Korunma ve Olcum Konseyi (NCRP)  2mG’un alti, ABD’de genel olarak 4mG’un alti olarak belirlemistir. Olcum yapilan evlerin %23’u Isvec standartlarina,  %43,2’si NCRP standartlarina ve 90,5’i ise ABD genel standartlarina uymaktadir. Bu arastirmada EMA olcumleri 2mG ve alti ile 2mG ustu olarak ikiye ayrilmistir. Olcum yapilan evlerin %56,8’inde evin ortalama EMA degeri 2’den fazladir. Evler YGH’na uzaklik durumuna gore 30m ve alti ile 30m ustu olmak uzere ikiye ayrilmistir. Evlerin % 51,4’unun YGH’na uzakligi 30m ve altindadir. YGH’na uzakligi 30m ve alti olan evlerin %83,8’inde, YGH olan uzakligi 30m uzeri olan evlerin ise %25,7’sinde EMA degerleri 2mG’un uzerinde bulunmustur. Sonuc ve Oneriler: Turkiye’de EMA etkilenimine dair bir standard bulunmamaktadir. Bu konuda ilgili Bakanliklar, Belediyeler, Universiteler ve diger yetkili kuruluslarin isbirligi yaparak belli standardlarin kabul edilmesi ve uygulanmasi icin ortak calismalar yapilmasi gerekmektedir. Halkin EMA’larin olasi saglik etkileri konusunda bilgilendirilmesi ozellikle YGH’na yakin olan evlerde yasamanin ortaya cikarabilecegi risklerini bilmesi ve algilamasi icin, halkin bu konuda egitilmesi faydali olacaktir. Evlerin YGH’larina en azindan 30 m uzaklikta yapilmasi ve bunun toplum bireyleri tarafindan bilinmesi icin gerekli calismalar yapilmalidir. Anahtar kelimeler: Elektromanyetik alan, yuksek gerilim hatlari, evler, cevre sagligi