Katılım Bankalarının Murabaha İşlemlerinde Malın Kabzı Meselesinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

20. yuzyilda koklu bir sekilde degisen dunya duzeniyle ve kapitalist/liberal ekonomik sistemin guc kazanmasiyla birlikte toplumlarin ve bireylerin ticaret, para ve tuketim anlayislarinda da ciddi degisimler gerceklesmistir. Soz konusu degisim ve kirilmalar neticesinde sekillenen modern ekonomik sistemde bankalar daha guclu bir sekilde yer almis ve eskiye oranla faaliyet alanlarini genisletmistir. Faizli kredi sistemi uzerine kurulu olan bu bankalar nicelik olarak da artmis, Islam ulkeleri de dahil olmak uzere pek cok ulkede varlik gostermeye baslamislardir. Islam dininde yasaklanmis olan faize dayali konvansiyonel bankacilik sisteminin Islam ulkelerinde faaliyet gosteriyor olmasi Muslumanlari rahatsiz etmis ve alimleri bu konuda cozum arayisina sevk etmistir. Bu arayisin neticesi olarak gunumuzde “katilim bankaciligi” veya “faizsiz bankacilik” diye isimlendirilen bankacilik sistemi Islam ulkelerinde uygulanmaya baslamistir. Konvansiyonel bankalarin alternatifi olarak gorulen katilim bankalarinda mevduat islemleri, karz-i hasen, murabaha, icare, musareke ve mudarebe gibi Islam dini tarafindan izin verilen alisveris sekillerine dayali olarak yurutulmektedir. Varliklarini surdurebilmek icin ayni piyasada faaliyet gosteren konvansiyonel bankalarla rekabet etmek zorunda olan katilim bankalari, zaman icinde Islami kurallara gore hareket etme siarindan bazi tavizler vermislerdir. Islam alimlerinin bir kismi tarafindan bu bankalarin kurulus amacina halel getirecek nitelikte gorulen bu tavizler zaman icinde problem halini alarak ulemanin gundemine oturmus ve bu minvalde pek cok calisma kaleme alinmistir. Katilim bankalarinin, finansman saglamak amaciyla sikca basvurdugu murabaha uygulamasinda mali fiilen teslim almadan ve fatura, tapu gibi belgeleri kendi adina duzenletmeden musteriye satmasi da bu tavizler arasinda yer almaktadir. Katilim bankalarinin depolama, nakliye ve vergi gibi masraflari azaltarak dusuk maliyetli finansman saglamak ve kâr oranlarini artirmak amaciyla basvurdugu bu uygulama, bazi alimler tarafindan Islam’da satim akdinin gereklerinden olan kabz unsurunu ihlal ettigi ve bankayi, diger bankalar gibi siradan bir finansor durumuna getirdigi gerekcesiyle elestirilmistir. Bu calismada mevcut elestiriler cercevesinde gayrimenkul ve menkul mallarda teslimin ne ile gerceklesecegi, bankanin teslim icin musterisine vekalet vermesinin caiz olup olmadigi, tapu ve ruhsat gibi kayitlarin kabz yerine gecip gecmedigi, kabzedilmeyen mal uzerinde ne gibi tasarruflar yapilabilecegi sorularina cevap aranmistir.