A Traditional Underutilized Crop of Turkey: Cowpea [Vigna Unguiculata (L.) Walp.] Landraces

Bircok farkli borulce [ Vigna unguiculata (L.) Walp.] yerel cesitleri halen Turkiye'de tarlalarda yetistirilerek uretici sartlarinda muhafaza edilmektedir. Borulcenin iki ssp.’i Turkiye'de yetistirilmektedir. Bunlar: Vigna unguiculata subsp. sesquipedalis (L.) Verdcourt ve Vigna unguiculata subsp. unguiculata . Borulce, "borulce" olarak bilinen ve "acebek", "loglaz", "lolaz", "lubye", "koca fasulye", "karnikara", "sari gelin" gibi farkli yerel isimlere sahip olup, Ege, Akdeniz ve Guney Marmara Bolgelerinde populer ve onemli bir baklagil turudur. Bu arazi kosullari, ticari cesitlere kiyasla daha kaliteli, kotu tarimsal-cevre kosullarinda verim veya dayanikliligin daha iyi olmasi, ciftlik ailesi tarafindan takdir edilen belirli ozellikler gibi geleneksel kullanimlar da dahil olmak uzere cesitli nedenlerle kucuk aile ciftliklerinde yetistirilmektedir. Yerel cesitler gida ile ilgili oldugundan, 'geleneksel tarim sistemleri' altinda muhafaza edilmekle kalmaz, ozellikle ‘gelenek nedeniyle’ muhafaza edilir. Borulce de dahil olmak uzere yerel cesitler ulkemizde halen “nis pazar”larda ( dar bir tuketici grubunun istek ve gereksinmelerini karsilayan pazarlar) pazarlanmaktadir. Bununla birlikte, cogu bahce bitkileri ve ihmal edilmis bitkiler, esas olarak yetistiren ciftcilerin yaslanmakta olmasi nedeni ile buyuk tehdit altindadir. Borulce diger baklagillere gore kuraklik, yuksek sicakliklar ve biyotik streslere daha iyi adaptasyon gostermektedir. Borulce, taze taneleri ve baklasi yaninda kuru taneleri ile de farkli yemekler olarak tuketilmekte ve Turkiye'de yore halkinin beslenmesinde onemli bir rol oynamaktadir. Turkiye'deki borulce yerel cesitlerine ait populasyonlar Ege Tarimsal Arastirma Enstitusunun Ulusal Tohum Gen Bankasi'nda survey, toplama, ex-situ olarak korumaya tabi tutulmus ve agro-morfolojik olarak da degerlendirilmistir. Basta Ege, Akdeniz ve Guney Marmara Bolgelerinden olmak uzere toplam 253 yerel cesit orneklerinin 41 kalitatif ve kantitatif ozellikleri agro-morfolojik olarak belirlenmistir. Tum yerel cesitler, gozlemlenen karakterler acisindan yuksek oranda farklilik gostermistir.Gida ve Beslenme Projesi icin Biyocesitlilik projesi onceligi Turkiye’nin yeterince kullanilmamis turler arasinda olan borulce yerel cesitleri uzerinde cesitli calismalar yurutmek olmustur. Survey sirasinda etno-botanik ve geleneksel tarim sistemlerine aitbilgiler kaydedilmistir. Sosyo-ekonomik calismalar, monografi teknigi ile ayrintili veriler edinmek icin yurutulmustur. Veriler, yuz yuze gorusmelerle 23 uretici / ciftci ve 67 tuketiciyle yapilarak kaydedilmistir. Hasattan tuketime surecin tamamlanmasi icin yapilan arastirmalar, geleneksel bilgi ile ilgili bilgileri yuklemek, politikanin gelistirilmesi ve bilgi edinmeye yardimci olmak icin pazarlama firsati fikrini olusturmak uzere yurutulmustur. Anketler suresince etno-botanik bilgi, taze ve kuru borulce yemekleri ile borulce uretiminde uygulanan geleneksel ciftcilik yontemleri kaydedilmistir.Anketin uygulandigi kitlenin yas ortalamasi genel olarak 53'tur ve % 76'si ilkokul diplomasina sahiptir.Tuketicilerin buyuk cogunlugu borulceyi haftada 1-2 kez diyetlerinde kullanmaktadirlar.Hanehalki borulce tuketimi yillik 21,9 kg ve kisi basina dusen tuketim yillik 6,3 kg'dir. Tuketim % 76,1 oraninda olup, hasat edilen tutarin % 61,7'si pazarlanmaktadir. Ege Bolgesi’nden toplanan taze ve kuru borulce yerel cesitleri baklasina ait gida bilesimleri, besin degerlerini degerlendirmek icin de belirlenmistir. Borulce orneklerinin bazi besin ve mineral icerikleri standart yontemler ve referans degerler kullanilarak analiz edilmistir.Calisma; kuru borulce tanelerin protein, diyet lifi, cinko, potasyum ve demir icerdigini ve zengin bir kaynagi oldugunu gostermektedir. Kuru borulce tanesi, yuksek diyet lifi icerigiyle bagirsak fonksiyonunu duzenleyerek sindirim problemlerine iyi bir cozum olabilir. Taze taneler de yuksek diyet lifi, potasyum ve cinko icermektedir. Borulce yemekleri iyi besin kaynaklaridir ve saglikli diyet icin katki saglar.