Bazı Türkçe Öz Bildirim Ölçeklerinin Okunabilirliğinin Değerlendirilmesi

Giris Klinisyenler ve arastirmacilar tip alaninda, ozellikle psikiyatride her gecen gun artan bir sekilde tarama, tani ve tedavide hastanin oz bildirimine dayali olcekleri siklikla kullanmaktadir. Bu gelistirilen olcekler, kullanima sunulmadan once psikometrik ozellikleri bakimindan detayli bir sekilde degerlendirilmektedir. Cok sinirli sayidaki arastirmaci olceklerin okunabilirligine iliskin nesnel bilgiler vermektedir. Okunabilirlik, metinlerin okuyan tarafindan kolay ya da guc anlasilir olma durumu olarak tanimlanmaktadir. OECD’nin 2016 raporunda, 15-65 yas yetiskinlerin sozel beceri ortalamalari karsilastirilmis ve Turkiye, 35 ulke arasinda 33. sirada yer almistir ve OECD ortalamasinin altindadir. Yine ayni rapora gore, Turkiye okudugunu anlama becerisi siralamasinda 30 ulke arasinda 29. olarak performans gostermistir. 2018 TUIK verilerine gore; Turkiye’de 25 yas ve uzeri nufusun %59’u ortaokul ve altinda egitim duzeyine sahiptir. Bu bilgiler isiginda, genel olarak bakildiginda Turkiye’de yetiskinlerin egitim seviyesinin, okuma ve okudugunu anlama becerilerinin dusuk duzeyde oldugu gorulmektedir. Bu sebeple Turkiye’de tip alaninda kullanilan olceklerin Turk toplumunun egitim ve anlama duzeyine uygun olmasi gerekmektedir. Ancak gerek Turkce olarak gelistirilen olceklerde, gerekse de yabanci bir dilde gelistirilip Turkce gecerlilik ve guvenirliligi yapilan olceklerin amacina uygunlugunun degerlendirilmesinde, olcek okunabilirliginin goz onune alinmadigi dikkati cekmektedir. Bu arastirmada, tip alaninda sik kullanilan bazi oz bildirime dayali Turkce olceklerin okunabilirlik duzeylerinin tespit edilmesi amaclanmistir. Gerec Yontem Tanimlayici tipteki bu arastirmaya, Turkiye'de tip alaninda gelistirilmis ya da Turkce'ye uyarlanmis olcme araclarindan sik kullanilan oz bildirim olcekleri dahil edilmistir. Turkiye Olcme Araclari Dizini’nde yer alan olcekler kategorilerine gore taranarak psikiyatri, hemsirelik, halk sagligi, fizik tedavi, romatoloji basta olmak uzere tip alaninda sik kullanilan ve cok atif almis oz bildirime dayali 33 olcek belirlenmistir. Belirlenen olcekler Microsoft Office Word ® 2007 programina aktarilmistir. Okunabilirligin nicelikle ilgili verilerini elde etmek icin oncelikle hece, kelime ve cumle sayilari belirlenmis, sonra her bir olcegin okunabilirlik duzeyi Atesman ve Cetinkaya Okunabilirlik Formullerine gore hesaplanmistir. Verilerin analizinde Microsoft Office Excel 2007 programi kullanilmistir. Atesman Okunabilirlik Puani 1-100 puan arasi degerler alabilmekte ve puan arttikca okunabilirlik duzeyi kolaylasmaktadir. Cetinkaya Okunabilirlik Puani da benzer sekilde degerlendirilmekte ve puan arttikca metnin okunabilirlik sinif seviyesi azalmaktadir. Bulgular Degerlendirilen oz bildirime dayali 33 olcegin ortalama Atesman Okunabilirlik Puani 60,15±13,05 olup orta gucluk duzeyinde oldugu; Cetinkaya Okunabilirlik Puaninin ise 34,54±7,69 olup, 10, 11 ve 12. sinif duzeyinde oldugu saptanmistir. Cocuklar Icin Yasam Kalitesi Olcegi, Fibromyalji Etki Anketi, WOMAC Osteoartit Indeksi, Oswestry Bel Agrisi Engellilik Anketi ve Beck Anksiyete Olcegi Atesman’a gore “ kolay ” okunabilirlik duzeyinde olup, Cetinkaya’ya gore ise 8. ve 9. sinif duzeyinde oldugu bulunmustur. Akilli Telefon Bagimliligi Olcegi, Young Internet Bagimliligi Olcegi, Turkiye Saglik Okuryazarligi Olcegi 32 (TSOY 32) ve Zarit Bakici Yuk Olcegi Atesman’a gore “ zor ” okunabilirlik duzeyinde olup, Cetinkaya’ya gore ise 10.,11. ve 12. sinif duzeyinde oldugu bulunmustur. Sosyal Gorunus Kaygisi Olceginin ise Atesman’a gore “ cok zor ” okunabilirlik duzeyinde oldugu bulunmustur. Degerlendirilen diger 22 olcek ise Atesman’a gore “ orta guclukte ” okunabilirlik duzeyindedir. Sonuc Bu arastirma kapsaminda belirlenen, Turkiye’de tip alaninda siklikla kullanilan oz bildirime dayali olceklerin okunabilirlik duzeyleri degiskenlik gostermekle birlikte, cogunlukla orta gucluk duzeyindedir ve daha cok ortaokul ve lise egitim seviyesine uygundur. Turkiye’deki yetiskinlerin egitim duzeyinin %60’a yakininin ortaokul ve altinda oldugu goz onune alinirsa; bu olceklerin okunabilirlik seviyelerinin cogu Turk vatandaslarinin okuma seviyesinin uzerindedir. Bir olcegin hedef gruba uygun olup olmadigini belirleyen tek olcut psikometrik ozellikler olmayip okunabilirlik ve anlasilabilirliginin de degerlendirilmesi gerekmektedir. Olceklerin hangi egitim ve yas grubuna uygun oldugunun belirlenerek kullanima sunulmasi, arastirmacilarin da kullanacaklari olcekleri okunabilirlik duzeylerini dikkate alarak uygun gruba uygulamaya dikkat etmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Okunabilirlik, olcek, oz bildirim.