Ervaren knelpunten van thuiswonende ouderen: een onderzoek vanuit mensenrechtelijk perspectief.

Zelfstandig thuiswonende ouderen (65-plussers) zijn over het algemeen tevreden over zorg, wonen en participatie. Dit is anders voor ouderen met ernstigere gezondheidsbeperkingen en oudere Marokkaanse vrouwen. Ouderen met ernstigere beperkingen ervaren vooral meer knelpunten op het gebied van maatschappelijke participatie, zoals sporten en bewegen. Oudere Marokkaanse vrouwen hebben op alle vlakken grote problemen met name door taalbarrieres. De bevindingen laten zien dat het huidige overheidsbeleid gericht op participatie van mensen met beperkingen onvoldoende effect heeft als het gaat om zelfstandig wonende ouderen. De grote problemen op het gebied van zorg, wonen en participatie van oudere Marokkaanse vrouwen en ouderen met ernstige gezondheidsbeperkingen vragen op korte termijn om meer onderzoek en beleid. Achtergrond Nederlanders worden steeds ouder en blijven langer zelfstandig thuis wonen. Veel ouderen hebben een of meer chronische ziekten of beperkingen. Op grond van artikel 19 van het VN-verdrag handicap hebben mensen met een beperking het recht om in de maatschappij te wonen met dezelfde keuzemogelijkheden als anderen. Er zijn echter signalen dat zelfstandig wonende ouderen tegen knelpunten aanlopen. Het doel van dit onderzoek is inzicht bieden in de mate waarin zelfstandig wonende ouderen knelpunten ervaren op het gebied van zorg, wonen en participatie en de gevolgen voor hun welzijn bezien vanuit hun rechten en grondbeginselen zoals bepaald in het VN-verdrag handicap. De onderzoeksvragen waren: 1.In hoeverre ervaren zelfstandig wonende ouderen – al dan niet met een beperking – knelpuntenop het gebied van zorg, wonen en participatie? 2.In hoeverre hebben de situatie van de thuiswonende ouderen en de mogelijke knelpuntengevolgen voor hun welzijn, bezien vanuit de rechten en grondbeginselen, zoals gedefinieerd inonder meer de artikelen 3, 9 en 13 in het VN-verdrag handicap? Ouderen over het algemeen tevreden In het algemeen zien we dat thuiswonende ouderen tevreden zijn als het gaat om zorg, wonen en participatie. Als het gaat om de tevredenheid met zorg, dan beoordelen ouderen met een ziekte/beperking deze gemiddeld met een rapportcijfer van 7,9. Twintig procent van de ouderen heeft wel behoefte aan meer zorg of ondersteuning, voornamelijk op het gebied van huishoudelijk werk en praktische hulp bij klussen in en om het huis. Als het gaat om wonen, dan zijn thuiswonende ouderen over het algemeen ook positief. Meer dan 90% van de ouderen vindt hun woning geschikt om in te wonen. Iets minder dan een op de tien ouderen met een ziekte/beperking ervaart knelpunten in de woning door drempels of trappen. Ook op het gebied van participatie zijn ouderen over het algemeen tevreden; degenen met een ziekte/beperking geven dit aan met een score van gemiddeld 83 op een schaal van 0 tot 100. Het vaakst zijn zij ontevreden over sporten of andere lichaamsbeweging (42%), uitgaan (40%), dagtochtjes (40%) en huishoudelijke taken (35%). Ouderen uit de algemene bevolking zijn het vaakst ontevreden over uitgaan (39%) en dagtochtjes (36%). Verschillen tussen groepen ouderen Er zijn belangrijke verschillen tussen groepen ouderen. Ouderen ervaren meer knelpunten naarmate ze ernstigere gezondheidsbeperkingen ervaren. De grootste verschillen zien we op het gebied van participatie. 83% van de ouderen met ernstige beperkingen is (zeer) ontevreden over sporten of andere lichaamsbeweging tegenover 16% van de ouderen zonder beperkingen. Ook ervaren ouderen die alleen wonen en ouderen die 75 jaar of ouder zijn vaker knelpunten. Op het gebied van participatie zijn er opvallende verschillen tussen mannen en vrouwen. Vrouwen ervaren bijvoorbeeldmeer knelpunten als het gaat om huishoudelijke taken en andere gebieden van participatie, zoals het maken van dagtochtjes. Mannen zijn minder tevreden over sommige aspecten van hun participatie, zoals vrijetijdsbesteding. Hoe deze verschillen te verklaren zijn vraagt om nader onderzoek. Oudere Marokkaanse vrouwen ervaren op alle domeinen van zorg, wonen en participatie vaak ernstige problemen. Dat deze vrouwen vaak niet (goed) de Nederlandse taal hebben leren spreken is daarvan het belangrijkste onderliggende probleem. Communicatie met zorgverleners, woningbouwcooperaties en in het maatschappelijk leven is voor hen zeer lastig. Deze knelpunten gelden naar alle waarschijnlijkheid ook voor andere ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond die de Nederlandse taal niet goed machtig zijn en verdienen nader onderzoek. Mede omdat deze groep ouderen naar verwachting op korte termijn snel in omvang toe zal nemen. Eigen regie, informatievoorziening en waardigheid Als het gaat om de mate waarin ouderen ervaren dat ze het leven kunnen leiden dat ze willen, dan geeft 92% van de ouderen met een ziekte/beperking aan dat ze dit kunnen en 97% van de ouderen uit de algemene bevolking. Onder de ouderen die ernstige beperkingen ervaren ligt dit percentage in beide gevallen zo’n 20% lager. Een op de vijf ouderen weet niet waar ze moeten zijn voor het aanvragen van zorg, hulpmiddelen of diensten. Als de ervaren gezondheidsbeperkingen groter worden, dan loopt dit op tot 55% van de ouderen. 13% van ouderen met een ziekte/beperking had in het voorafgaande jaar een klacht over zorgverleners of instellingen. Dit percentage neemt toe met de ernst van de beperking, maar is ook hoger voor hoogopgeleiden en mensen tussen de 65 en 75 jaar oud. Over het algemeen kan gesteld worden dat ervaren eigen regie over de zorg en over het leven, en de toegankelijkheid van informatie van groot belang blijken voor het ervaren van mogelijke knelpunten. Naarmate de ervaren eigen regie en informatievoorziening afnemen, nemen knelpunten op het gebied van zorg, wonen en participatie toe. Daarnaast hangt waardigheid sterk samen met onafhankelijkheid, eigen regie, respect en gelijkheid, zowel in de zorg als op het gebied van wonen en participatie. Toegankelijke voorzieningen, sociale contacten en verbondenheid zijn voorbeelden van randvoorwaarden die nodig zijn om met een gevoel van waardigheid te participeren. Methode Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het College voor de Rechten van de Mens. Daarbij werd gebruik gemaakt van bestaande data uit 2018 en deels uit 2016 van oudere deelnemers (65-plussers) van het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten (n=1680) en het Consumenten Panel (n=859) van het Nivel. De gegevens werden aangevuld met informatie uit een focusgroep over ‘waardigheid’ en een focusgroep over ervaren knelpunten op het gebied van zorg, wonen en participatie onder Marokkaanse oudere vrouwen.